Όρια στην οικογένεια: Πώς να αποτρέψεις τις περιπτώσεις μη τήρησης των ορίων

Οι επιπτώσεις της μη τήρησης των ορίων.

Σε προηγούμενα άρθρα εξετάσαμε αναλυτικά τις αρχές από τις οποίες θα πρέπει να διέπονται τα όρια στα πλαίσια μιας οικογένειας.

Και με ποιον τρόπο θα πρέπει να διατυπώνονται ώστε να έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να τηρούνται από όλους, συμβάλλοντας στην ομαλή καθημερινότητα και βοηθώντας τα παιδιά να υιοθετήσουν σωστές συμπεριφορές που θα τους είναι χρήσιμες για όλη τους τη ζωή.

Βέβαια μπορεί να συντρέχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους τα παιδιά δεν καταφέρνουν να τηρήσουν τα όρια, όπως ήδη τονίσαμε. Αξίζει να τους αναφέρουμε επιγραμματικά άλλη μία φορά:

1. Τα όρια δεν είναι διατυπωμένα με θετικό τρόπο και σαφήνεια, ώστε να είναι απολύτως κατανοητά και αποδεκτά από τα παιδιά ή είναι υπερβολικά πολύπλοκα.

2. Τα παιδιά δεν έχουν καταλάβει την αξία κάποιου κανόνα – ή δεν τους τον έχουμε εξηγήσει –, γι’ αυτό και τον αγνοούν.

3. Για τη θέσπιση κάποιου κανόνα δεν έχουν ληφθεί υπόψη η ηλικία ή κάποια συγκεκριμένη ανάγκη των παιδιών και άρα δεν υπήρξε ανάλογη τροποποίησή του.

4. Τα όρια αγνοούνται ή δεν τηρούνται από όλους όσους φροντίζουν και έχουν υπό την ευθύνη τους τα παιδιά.

5. Τα παιδιά είναι «αρχάρια» στην έννοια των ορίων και των κανόνων, άρα μπορούν να αφομοιώσουν μόνο μέχρι έναν-δύο καινούριους κανόνες την εβδομάδα.

6. Τα παιδιά μπορεί απλώς να ξεχαστούν! Γι’ αυτό είναι σημαντικό τα όρια και οι κανόνες να επαναλαμβάνονται κατά καιρούς ή πριν από την περίπτωση που αφορούν.

Ακόμα κι αν δεν ισχύει τίποτα από τα παραπάνω και τα όρια έχουν τεθεί με σαφήνεια και προσυνεννόηση με τα παιδιά, μπορεί εντούτοις να παραβιαστούν λόγω της φυσικής τάσης των παιδιών να δοκιμάζουν τα όρια. Όπως εξηγήσαμε σε παλιότερο άρθρο τα παιδιά μαθαίνουν και μέσα από την προσπάθεια τους να αμφισβητούν τα όρια και να ελέγχουν κατά πόσο αυτά τα όρια είναι σταθερά.

Τι συμβαίνει σε περίπτωση μη τήρησης των ορίων;

Ανεξαρτήτως του λόγου, τα παιδιά μπαίνουν στον πειρασμό να παραβούν τα όρια που τους έχεις θέσει.

Μπορεί να ξεχαστούν, να θέλουν να τραβήξουν την προσοχή σου, αλλά κυρίως θα θελήσουν κάποια στιγμή να σε προκαλέσουν ως γονιό, όχι απαραίτητα λόγω θυμού ή πείσματος, αλλά για να σιγουρευτούν για το πόσο ακλόνητα είναι τα όρια, δηλαδή για να διαπιστώσουν κατά πόσο τελικά εννοείς αυτό που λες.

Σε αυτές τις περιπτώσεις το κλειδί είναι η σωστή αντιμετώπιση από τη μεριά σου.

Ήδη από τον ορισμό ενός κανόνα και τη διατύπωση του είναι καλό να προβλέπεται τι θα συμβεί σε περίπτωση μη τήρησης των ορίων.

Ιδανικά το επακόλουθο της παραβίασης των ορίων δεν εκφράζεται ως τιμωρία, αλλά ως συνέπεια της μη τήρησης των ορίων.

Η τιμωρία είναι χρήσιμο εργαλείο για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, μόνο όταν εφαρμόζεται σπάνια και με μέτρο. Ειδάλλως υπάρχει ο κίνδυνος τα παιδιά σου να νιώθουν μονίμως τιμωρημένα και με αυτή τη σκέψη είτε τελικά θα σε φοβούνται, είτε – πιστεύοντας ότι είναι αδικημένα – θα προσπαθούν να κάνουν αυτό που θέλουν με ακραίους τρόπους και στα κρυφά.

Τα γνωρίσματα των συνεπειών της μη τήρησης των ορίων

Οι συνέπειες έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: είναι ανάλογες της πράξης, είναι λογικές, δηλαδή έχουν σχέση με την πράξη/κατάσταση που ορίζει ο κανόνας, λέγονται/συμφωνούνται εκ των προτέρων και είναι εύκολες στην εφαρμογή τους.

Ο πιο απλός τρόπος διατύπωσης των συνεπειών είναι η χρονική και λογική ακολουθία. Προτάσεις όπως «Θα παίξεις μόλις τελειώσεις τα διαβάσματά σου», «αν ρίξεις κάτω το φαγητό σου, δε θα φας» χρειάζονται ίσως διασαφήνιση (γιατί π.χ. το παιδί δε θα μπορεί τελικά να παίξει αν χαζεύει διαβάζοντας και τελικά έρθει η ώρα του ύπνου ώσπου να τελειώσει), αλλά έχουν λογική και υπάρχει αναλογία μεταξύ πράξης και συνέπειας.

Όμως σε προτάσεις όπως «αν ρίξεις κάτω το φαγητό σου, θα σου πάρω όλα τα παιχνίδια» όχι μόνο δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ πράξης και συνέπειας, αλλά και η συνέπεια είναι υπερβολική και μάλλον μη εφαρμόσιμη (πώς θα μαζέψεις όλα τα παιχνίδια και πού θα τα βάλεις…).

Δυστυχώς σε αυτή την περίπτωση αναγκάζεσαι να μην εφαρμόσεις τη συνέπεια, με αποτέλεσμα να μαθαίνουν τα παιδιά ότι τελικά δεν έγινε και τίποτα αν δεν κάνουν αυτό που τους λες.

Αρκετές φορές οι συνέπειες είναι αυτόματες και δε χρειάζεται κάτι περισσότερο για να δείξεις στα παιδιά ότι αυτό που έκαναν δεν ήταν σωστό. Για παράδειγμα αν κακομεταχειρίζονται τα παιχνίδια τους και αυτά σπάσουν, αυτή η συνέπεια από την πράξη τους είναι ουσιαστικά η τιμωρία τους. Αρκεί φυσικά να μη σπεύσεις να τους αντικαταστήσεις τα σπασμένα παιχνίδια με καινούρια!

Θες να μάθεις πώς να αντιμετωπίζεις στην πράξη τις περιπτώσεις μη τήρησης των ορίων από τα παιδιά; Επικοινώνησε μαζί μας

Η εφαρμογή

Το πιο βασικό στην εφαρμογή των συνεπειών είναι να τις εκτελείς με τακτικότητα και να μην αμελείς ποτέ να τις κάνεις πράξη. Ειδάλλως τα παιδιά δεν θα καταλάβουν την αξία των ορίων, θα καταφέρουν να αποδείξουν πως τα όρια στην πραγματικότητα δεν είναι στέρεα και μπορούμε να τα ξεπερνούμε όποτε θέλουμε και τελικά θα αμφισβητήσουν την οικογενειακή ιεραρχία.

Αν θεωρείς σκληρό και άδικο να υποστούν τα παιδιά σου, έστω και την προκαθορισμένη συνέπεια με την παραμικρή παρεκτροπή, μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις προειδοποιήσεις.

Αυτό σημαίνει το εξής: Αν τα παιδιά ξεχάσουν κάποια στιγμή τον κανόνα, αντί κατευθείαν να εφαρμόσεις τη συνέπεια, μπορείς να τους υπενθυμίσεις με ήρεμο τόνο τον κανόνα που μόλις παραβίασαν και τη σχετική συνέπεια που έχετε ορίσει και να τα προειδοποιήσεις πως την επόμενη φορά που θα αγνοήσουν τον κανόνα η συνέπεια θα ισχύσει κανονικά.

Συνήθως μια προειδοποίηση είναι αρκετή. Αν μπεις στον πειρασμό να χρησιμοποιήσεις περισσότερες από μία προειδοποιήσεις, έχε υπόψη σου ότι τελικά θα φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή τα παιδιά πιστέψουν πως αυτός ο κανόνας δεν έχει καμιά αξία και δεν τον εννοείς πραγματικά.

Κάτι που επίσης θα σε αποτρέψει από την εφαρμογή της συνέπειας είναι όταν αυτή αφορά και άλλα άτομα. Αν πεις στο παιδί σου ότι η συνέπεια μη τήρησης κάποιου κανόνα είναι η στέρηση της οικογενειακής εξόδου στο αγαπημένο σας εστιατόριο, σκέψου το καλά:

Είσαι πράγματι διατεθειμένος να χάσεις κι εσύ αυτή την έξοδο (τιμωρώντας και τα άλλα παιδιά σου); Μήπως θα ήταν πιο εύκολο να χάσει το παιδί σου το επιδόρπιο που λαχταρά σε αυτό εστιατόριο;

Το γεγονός ότι οι συνέπειες της μη τήρησης των ορίων είναι προκαθορισμένες εξασφαλίζει δύο πράγματα:

Αφενός σε βγάζει από τη δύσκολη θέση να σκεφτείς χωρίς προετοιμασία και σπασμωδικά την τιμωρία μιας ανεπίτρεπτης συμπεριφοράς, αφετέρου προστατεύει τα παιδιά από τις – λογικές κατά τα άλλα – διακυμάνσεις της διάθεσής σου. Έτσι ούτε υπάρχει ο κίνδυνος να τους επιβάλεις μια άδικη και υπερβολική τιμωρία τις μέρες που είσαι «στις κακές σου», ούτε όμως να αγνοήσεις μια παρεκτροπή τους όταν είσαι ιδιαίτερα ευδιάθετος, διακινδυνεύοντας τη σταθερότητα των ορίων.

Η μεθοδική επιβολή των συνεπειών στα παιδιά λόγω της μη τήρησης των ορίων περιλαμβάνει και ενός είδους αυστηρότητα και πειθαρχία προς τον ίδιο μας τον εαυτό ως γονείς. Κάνε κουράγιο και διαφύλαξε την ισχύ των ορίων και των κανόνων. Έτσι όχι μόνο τα παιδιά σου για τον εαυτό τους θα βγουν κερδισμένα, αλλά και ολόκληρη η οικογένεια.