Ανάμεσα στον Πόνο και την Ευχαρίστηση: Ο τρόπος που αποφασίζουμε

Συνεχίζοντας την εσωτερική αναζήτηση ανάμεσα στο αέναο δίλημμα μεταξύ πόνου και ευχαρίστησης που είχαμε αφήσει εδώ, θα ήταν καλό να αναφερθούμε στις βασικές αρχές που ακολουθούμε όταν καλούμαστε να πάρουμε μία απόφαση.

Όπως ήδη αναφέραμε, η Πρώτη αρχή αφορά στο ότι οποιαδήποτε απόφαση κι αν πάρουμε, την παίρνουμε βάσει σύγκρισης του πόνου και της ευχαρίστησης. Λειτουργούμε πάντα βάσει αυτής της «ζυγαριάς». Πόση απόλαυση θα πάρω; Αξίζει αρκετά ώστε να ανεχτώ τον πόνο;

Η Δεύτερη αρχή βασίζεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει την τάση να προτιμά να αποφύγει τον πόνο παρά να επιδιώκει την ευχαρίστηση. Τι σημαίνει αυτό όμως; Ένα από τα πρωταρχικά ένστικτα του ανθρώπου είναι αυτό της επιβίωσης. Βάσει ερευνών έχει αποδειχθεί ότι θα δώσουμε προτεραιότητα στο να αποφύγουμε έναν άμεσο πόνο παρά να βιώσουμε μία άμεση ευχαρίστηση.

Το οποίο είναι λογικό αν σκεφτείς ότι αν μέσα σε ένα δωμάτιο υπάρχει ένας κροκόδειλος που σε κυνηγάει και ένα τραπέζι με τα αγαπημένα σου φαγητά ή γλυκά, μάλλον θα προσπαθήσεις να αποφύγεις τον κροκόδειλο.

Αυτό μας οδηγεί στην Τρίτη αρχή. Ο χρόνος είναι σημαντικός παράγοντας. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε την τάση να εστιάζουμε στον άμεσο πόνο ή την άμεση ευχαρίστηση. Το οποίο είναι αναμενόμενο για τον άνθρωπο. Αν σε ρωτούσαν πότε θα ήθελες να σου χαρίσουν το αγαπημένο σου αυτοκίνητο, θα προτιμούσες σε μία εβδομάδα ή σε ένα μήνα; Όσο πιο κοντά είναι κάτι στο τώρα, στη στιγμή που ζούμε, τόσο  περισσότερο το αποζητάμε ή το αποφεύγουμε στην περίπτωση του πόνου.

Ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, με την τεχνολογία να εξελίσσεται ραγδαία, εκπαιδευόμαστε από πολύ μικρή ηλικία να έχουμε άμεση ευχαρίστηση. Κάποτε έπρεπε να περιμένουμε μήνες ολόκληρους για να αγοράσουμε τα αγαπημένα μας παπούτσια από το εξωτερικό. Πλέον μπορούμε να τα παραγγείλουμε online σε λίγα λεπτά και μέσα σε δύο με τρεις ημέρες θα τα έχουμε στο σπίτι μας. Αν πεινάσουμε, μπορούμε να παραγγείλουμε και σε μισή ώρα να έχουμε έτοιμο φαγητό στο τραπέζι μας.

Σίγουρα είναι βολικό ως ένα βαθμό αλλά μας στερεί την ευχαρίστηση της επένδυσης. Χωρίς την αναμονή να κάνει πιο γλυκό και ικανοποιητικό το αποτέλεσμα, η άμεση ευχαρίστηση δεν είναι πολύ δυνατό ερέθισμα. Φυσικά αυτό μας εμποδίζει να κάνουμε μακροπρόθεσμα πλάνα καθώς οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουν την υπομονή για κάτι τέτοιο.

Προχωρώντας στην Τέταρτη αρχή, θα διαπιστώσουμε ότι η αντίληψη μας είναι αυτή που διαμορφώνει την πραγματικότητα γύρω μας. Αυτό σημαίνει ότι κάνουμε επιλογές βάσει αυτού που πιστεύουμε ότι θα συμβεί παρά βάσει αυτού που ξέρουμε. Αυτή είναι άλλη μία βασική λειτουργία του εγκεφάλου. Για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ο ανθρώπινος νους και πιο συγκεκριμένα το ασυνείδητο κομμάτι του, προσπαθεί να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Κάποτε, ακόμη και το να απομακρυνθείς για λίγα μέτρα από το οικείο περιβάλλον σου μπορούσε να σημάνει το τέλος της ζωής σου.

Έτσι, ο νους ανέπτυξε έναν μηχανισμό προστασίας για να σε βοηθήσει και να σε προετοιμάσει για τυχόν κίνδυνους. Συστηματικά λοιπόν, «τρέχει» σενάρια και υπολογίζει τα ρίσκα για μην κάνεις λανθασμένες κινήσεις. Σίγουρα το περιβάλλον έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία πέντε με έξι χιλιάδες χρόνια, το σύστημα όμως έχει μάθει να δουλεύει με έναν συγκεκριμένο τρόπο και δεν μπορεί να αλλάξει εύκολα.

Αυτό σημαίνει ότι κάνουμε συστηματικά υποθέσεις για το τι πρόκειται να συμβεί και αποφασίζουμε τις κινήσεις μας βάσει αυτών. Συνεπώς, θα επιλέξουμε την αποφυγή του πόνου ακόμη κι αν δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει πόνος στην επιλογή μας.

Αυτό μας οδηγεί στην Έκτη αρχή, που λέει ότι σε θέματα πόνου και ευχαρίστησης, το συναίσθημα υπερισχύει της λογικής. Ο πόνος κάνει αναγωγή σε ένστικτα επιβίωσης ενώ η ευχαρίστηση απλά σε «θέλω» που έχει ο καθένας μας. Από τη στιγμή που αναλαμβάνει το ένστικτό μας, κάθε λογική καταργείται και αυτό ισχύει σχεδόν στο 99% των περιπτώσεων. Όταν πρέπει να ξενυχτήσεις για να διαβάσεις, τα ένστικτά σου αντιδρούν. Το ξενύχτι σημαίνει κόπωση και κατανάλωση ενέργειας. Έτσι πρέπει να πας κόντρα στα ένστικτα σου για να δώσεις κάτι παραπάνω.

Γνωρίζοντας όλα αυτά, πως μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε για να γίνουμε πιο παραγωγικοί και να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας;

Πως γίνεται να πάμε κόντρα σε αρχέγονα ένστικτα και να πετύχουμε τους στόχους μας;

Στο τελευταίο κομμάτι του άρθρου, θα μιλήσουμε αναλυτικά για αυτό.