Σοφές Επιλογές: Οι 4 εχθροί της λήψης αποφάσεων

Ελευθερία, λέει ένα ρητό, σημαίνει να κάνεις επιλογές.

Πράγματι, όπως ο καπετάνιος ενός πλοίου έτσι και εμείς κρατάμε το τιμόνι της ζωής μας στα χέρια μας και κάθε φορά που κάνουμε μια επιλογή, το στρίβουμε κατά τη μια κατεύθυνση ή την άλλη βάζοντας το πλοίο στην ανάλογη πορεία.

Για τον περισσότερο κόσμο όμως η διαδικασία της λήψης αποφάσεων, μια διαδικασία κρίσιμη για τη πορεία της ζωής του, βασίζεται περισσότερο στο ένστικτό παρά στη λογική.

Αποφασίζει δηλαδή με βάση το τι νιώθει να είναι πιο σωστό. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι εντελώς λάθος, όμως το ένστικτό αποδεικνύεται συχνά κακός σύμβουλος για τις αποφάσεις μας. Ειδικά για εκείνες που πλάθουν τη μοίρα μας στην καριέρα ή την προσωπική μας ζωή.

Ο λόγος είναι πως ο ορθολογικός άνθρωπος, αυτό το μυθολογικό πλάσμα που εμφανίζεται συχνά στις οικονομικές θεωρίες, που σκέφτεται με στεγνή λογική και που αναζητά πάντα την επιλογή που του δίνει την μεγαλύτερη αξία, δεν υπάρχει.

Αντίθετα, όλοι είμαστε άνθρωποι και ως τέτοιοι πέφτουμε συχνά θύματα λογικών σφαλμάτων και των συναισθημάτων μας.

Το ένστικτο δεν είναι άχρηστο, κάθε άλλο, αλλά σφάλει τακτικά και από μόνο του δεν αρκεί. Ειδικά όταν καλείσαι να κάνεις σημαντικές επιλογές στη δουλειά σου, στις σπουδές σου ή στις σχέσεις σου με τους ανθρώπους γύρω σου.

Το να μπορέσεις λοιπόν να οδηγηθείς σε μια καλή απόφαση είναι θέμα διαδικασίας και όχι επιφώτισης. Και για να μπορέσεις να φέρεις τη διαδικασία αυτή ες πέρας χρειάζεται πρώτα να αναγνωρίσεις τους τέσσερεις βασικούς εχθρούς της λήψης αποφάσεων – οι οποίοι θα προσπαθήσουν να σε σαμποτάρουν – και να τους αντιμετωπίσεις.

Εχθρός #1 Στενό πλαίσιο

Φαντάσου πως ετοιμάζεσαι να παρακολουθήσεις μια θεατρική παράσταση. Κάθεσαι αναπαυτικά στη θέση σου και απολαμβάνεις το αναψυκτικό σου, μέχρι που άξαφνα τα φώτα σβήνουν.

Από τους ήχους του σανιδιού και τις αμυδρές κινούμενες σιλουέτες καταλαβαίνεις πως διάφοροι ηθοποιοί ανεβαίνουν στη σκηνή και παρατάσσονται κατά μήκος της.

Κάποια στιγμή οι προβολείς ανάβουν και πέφτουν σε μια κοπέλα στο κέντρο της σκηνής η οποία ξεκινάει ένα μονόλογο. Η προσοχή σου είναι προσηλωμένη πάνω της και αγνοείς τις ακίνητες μορφές που στέκονται τριγύρω της γιατί πολύ απλά δεν τις βλέπεις.

Ο προβολέας ορίζει το τι βλέπεις και άρα το που θα εστιάσεις.

Αυτό το φαινόμενο λαμβάνει χώρα όχι μονάχα στο θεατρικό σανίδι αλλά και στο μυαλό μας με τη μορφή της στενής πλαισίωσης.

Εστιάζουμε δηλαδή τόσο πολύ στις μια ή δύο επιλογές που έχουμε μπροστά μας που στην πραγματικότητα ξεχνάμε να κουνήσουμε τον πνευματικό προβολέα λίγο δεξιά ή αριστερά και να ανακαλύψουμε και άλλα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε.

Αυτό συμβαίνει πολύ συχνά στα διλήμματα ή σε στιγμές που αναρωτιέσαι αν θα κάνεις κάτι ή όχι (που στην πραγματικότητα έχεις μονάχα μια επιλογή και το δίλημμα είναι αν θα τη δεχτείς ή όχι.)

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα βρεις τον εαυτό σου διχασμένο ανάμεσα σε δύο επιλογές αναρωτήσου: Είναι αυτές οι μοναδικές επιλογές που έχω; Μήπως υπάρχει τρόπος να κάνω και τα δύο αντί να διαλέξω ένα από τα δύο; Έστω ότι είναι αδύνατον να κάνω και το Χ και το Ψ, τι άλλο θα μπορούσα να κάνω;

Εχθρός #2 Μεροληψία επιβεβαίωσης

Ο δεύτερος μεγάλος εχθρός της λήψης αποφάσεων είναι η τάση να αναζητούμε και να εστιάζουμε περισσότερο σε όσα δεδομένα ενισχύουν τα όσα ήδη πιστεύουμε. Δεν θέλουμε να κάνουμε λάθος και έτσι κάνουμε στην άκρη οτιδήποτε μπορεί να κρούει των κώδωνα του κινδύνου.

Αυτό το φαινόμενο γίνεται πολύ έντονο όταν η απόφαση που καλείσαι να πάρεις είναι έντονα φορτισμένη συναισθηματικά ή ακουμπάει σε βαθειά ριζωμένες πεποιθήσεις.

Το πρόβλημα με την τάση να εστιάζεις στα όσα ενισχύουν τα πιστεύω σου, είναι πως έτσι αγνοείς την πραγματικότητα. Δημιουργείς μια ψευδαίσθηση και ενεργείς με βάση αυτή, με αποτέλεσμα να παίρνεις αποφάσεις χωρίς να αντιλαμβάνεσαι τις αρνητικές τους συνέπειες.

Για να αποφύγεις αυτή την παγίδα χρειάζεται να κάνεις λίγο τον δικηγόρο του διαβόλου.

Αντί να προσπαθήσεις να βρεις στοιχεία που ενισχύουν την επιλογή που σου αρέσει περισσότερο, προσπάθησε να βρεις θετικά στοιχεία για τις άλλες επιλογές που εξετάζεις και ψάξε για λόγους να απορρίψεις την αγαπημένη σου επιλογή.

Θες να μάθεις να κάνεις καλύτερες επιλογές στη ζωή σου; Δες εδώ

Εχθρός #3 Παρορμητικά συναισθήματα

Ο επόμενος κακός στη λίστα δεν είναι άλλος από τα έντονα βραχυπρόθεσμα συναισθήματα. Πόσες φορές έχεις παρασυρθεί από τον φόβο, το άγχος, την επιθυμία και έχεις πάρει μια απόφαση τις στιγμής;

Ίσως να αγόρασες κάποιο ρούχο που δεν χρειαζόσουν απλά επειδή ήταν σε έκπτωση και πλέον δε το φοράς και έχεις μετανιώσει που το πήρες.

Ίσως να έφαγες με μανία ένα κουτί παγωτό ενώ θες να χάσεις κάποια περιττά κιλά. Ή πάλι σκέφτεσαι να αναζητήσεις εργασία στο εξωτερικό όμως ο φόβος για το άγνωστο σε αποτρέπει από το να δοκιμάσεις.

Τα συναισθήματα παίζουν κρίσιμο ρόλο στο πως δρας και τι επιλογές κάνεις. Σε εμποδίζουν να σκεφτείς καθαρά και όταν δε σκέφτεσαι καθαρά τότε οι αποφάσεις που παίρνεις εύκολα οδηγούν σε δυσάρεστα αποτελέσματα.

Για αυτό χρειάζεται να διατηρήσεις την απόσταση σου και να αποφασίσεις όταν θα σκέφτεσαι με καθαρό μυαλό.

Ωστόσο επειδή δε μπορούμε πάντα να το κάνουμε αυτό, ένας καλός τρόπος να αντιμετωπίσεις την συναισθηματική παρόρμηση είναι να αναλογιστείς το μέλλον.

Πχ, “Αυτό το ρούχο δεν το χρειάζομαι, πως θα νιώθω δέκα λεπτά αφού το αγοράσω;” ή “Θέλω να κάνω διατροφή πως θα νιώθω δέκα λεπτά αφού φάω το παγωτό;”

Εχθρός #4 Υπερβολική αυτοπεποίθηση

Τέλος, η υπερβολική αυτοπεποίθηση και σιγουριά, η σιγουριά πως θα τα καταφέρεις και θα θριαμβεύσεις και πως όλα θα πάνε καλά, μπορεί να αποβεί μοιραία.

Σίγουρα η αισιοδοξία χρειάζεται, όμως το πρόβλημα με την υπερβολική αυτοπεποίθηση είναι πως λειτουργεί εξίσου αποπροσανατολιστικά με τους υπόλοιπους εχθρούς της λήψης αποφάσεων.

Σε οδηγεί να αντιμετωπίσεις τη διαδικασία μυωπικά. Να αγνοήσεις πιθανούς κινδύνους, να μην ψάξεις για δικλείδες ασφαλείας ή για σχέδιο Β και εν τέλει να αναλάβεις ρίσκα που δεν αντέχεις και που το πιθανό αρνητικό αποτέλεσμα μπορεί να αποβεί ολέθριο.

Ναι, πρέπει να πιστεύεις στον εαυτό σου, όμως για να πετυχαίνεις χρειάζεται και να προβλέπεις πιθανά λάθη και εμπόδια. Για αυτό το λόγο φαντάσου για λίγο το μέλλον, σκέψου πως έκανες την επιλογή που σκέφτεσαι να κάνεις και πως είχε αρνητική έκβαση και αναρωτήσου: Τι πρέπει να συμβεί για να γίνει αυτό το αρνητικό σενάριο πραγματικότητα; Πως μπορώ να το αποτρέψω;

Ειδικά στις αποφάσεις που είναι καθοριστικές για την πορεία της ζωής μας, όσο προφανείς και ξεκάθαρες και αν είναι σαν επιλογές, χρειάζεται να προβλέπουμε τις πιθανές τρικυμίες.

Έτσι αν οι τρικυμίες αυτές εμφανιστούν, θα είσαι προετοιμασμένος και έτοιμος και όπως λέει και το ρητό, η σωστή προετοιμασία είναι η μισή επιτυχία.